“Bolje rat nego pakt”: Pune 82 godine od kada su Srbi rekli “ne” fašizmu

Izvor: Srna

Danas su se navršile 82 godine od vojnog prevrata i masovnih uličnih demonstracija u Beogradu i drugim gradovima Srbije i bivše Jugoslavije koji su odredili sudbinu zemlje i njen dalji put ka bloku zemalja protivnica nacističke Njemačke.

Čim je informacija o puču, koji je izvršen 27. marta 1941. godine, u 1.00 čas poslije ponoći dospjela do njih, na ulice Beograda izašli su građani noseći i uzvikujući parole: “Bolje rat nego pakt” i “Bolje grob nego rob”, a talas demonstracija se proširio i drugim gradovima.

Pučem je poništen protokol o pristupanju Jugoslavije Trojnom paktu, koji su činile Njemačka, Italija i Japan, a koji su u ime jugoslovenske Vlade dva dana ranije 25. marta potpisali premijer Dragiša Cvetković i ministar spoljnih poslova Aleksandar Cincar Marković.

Protokol, koji je isprovocirao puč, a potom i masovne demonstracije potpisan je poslije ocjene da je Jugoslavija strategijski u bezizlaznom položaju, kao i da se ne može dobiti nikakva pomoć od saveznika.

Time je uklonjeno namjesništvo čija je prva ličnost bio knez Pavle Karađorđević, a maloljetni kralj Petar Drugi proglašen je punoljetnim.

Nezadovoljstvo zbog pristupanja Trojnom paktu bilo je ogromno, te je puč bio i izraz raspoloženja velikog dijela naroda, a planeri i izvođači puča bili su pripadnici neformalne grupe, uglavnom, vazduhoplovnih oficira i pojedinaca iz redova jedinica garde.

Centralna ličnost puča bio je vazduhoplovni general Dušan Simović, potonji predsjednik vlade, ali je nepodijeljeno mišljenje da je iza njega stajao general Bora Mirković, dok je istaknutu ulogu imao i major Živan Knežević.

Srpske opozicione stranke i patriotske grupe, kao i Srpska pravoslavna crkva, radosno su primile vijest o državnom udaru. Reagujući na dešavanja u Jugoslaviji britanski lider Vinston Čerčil izjavio je da je “Jugoslavija pronašla svoju dušu”.

Izgnani knez Pavle, iako potpuni anglofil, tretiran je od britanske ratne vlade grubo. Prvobitno je bio zatočen duboko u unutrašnjosti Kenije, a kasnije mu je dozvoljen boravak u Južnoj Africi.

Nakon puča, 6. aprila 1941, uslijedio je masovni brutalni napad Njemačke, Italije, Bugarske i Mađarske na Beograd i Jugoslaviju. Jugoslavija je raskomadana, a nacistički okupatori formirali su takozvanu NDH, zatim veliku Albaniju i veliku Bugarsku.

Sudovi u Srbiji su proteklih godina rehabilitovali neke od učesnika događaja od 25. i 27. marta 1941. godine, Dragišu Cvetkovića, Slobodana Jovanovića, Živana Kneževića, te Kneza Pavla Karađorđevića.