Zaštititi gatačko goveče i proizvode sa ovog područja

Autor: Filter/M.K.

Početkom oktobra prošle godine u Gacku je održana osnivačka skupština Udruženja uzgajivača gatačkog govečeta. Za predsjednika udruženja izabran je uzorni poljoprivrednik Milenko Lučić, dok je za predsjednika Skupštine udruženja izabran referent za poljoprivredu Dušan Andrijašević.

Udruženje je nastalo iz potrebe da se sačuva i zaštiti ova rasa goveda. Jedan od prvih ciljeva je okupljanje većeg broja uzgajivača gatačkog govečeta. Kao izuzetno važan cilj nameće se zaštita autohtonih proizvoda i njihovog geografskog porijekla (kajmak, sir, cijeli sir, kajmak i sir iz mijeha) ali i ostalih proizvoda koji su nastali preradom mlijeka ove rase, kao i drugih rasa goveda i ovaca koje se uzgajaju na ovom području.

Jedan od planova o kome se uveliko razmišlja je i organizacija uzgojnog centra. Uz primjeren uzgojno-selekcijski rad moguće je proizvoditi dovoljno grla ove plemenite rase.

Danas se na području Gacka, Nevesinja, Bileće, Berkovića i Kalinovika uzgaja oko 8 500 grla gatačkog govečeta.

Zastupljeno je kako vještačko osjemenjavanje tako i prirodno parenje. Najveći broj grla nalazi se u Gacku, gdje su i najbolji proizvodni rezultati Za brojne naučnike iz veterinarske i poljoprivredne sfere prestavljaju neiscrpan izvor izučavanja rase i objavljivanja naučnih radova. A za ljude iz Gacka – statusni simbol ovog gradića kroz vijekove!

Priču o gatačkom govečetu možemo početi s aneksijom Bosne i Herecegovine od strane Austrougarske monarhije. Stočarska politika austrijskih vlasti, a posebno u govedarstvu, bila je da se što prije poveća prosječna proizvodnja mesa, mlijeka i drugih proizvoda, odnosno tjelesna masa goveda. Da bi se to postiglo, bosanska vlada je pozvala uglednog profesora za govedarstvo,prof. dr Leopolda Adametza da predloži smjernice za unaprijeđenje govedarstva. On je nakon utvrđivanja stanja na terenu svoje prijedloge iznio u posebnoj raspravi štampanoj kao manuskript u Bremenu 1892. godine pod naslovom “O sredstvima i putevima za unaprijeđenje bosanskohercegovačkog govedarstva”.
Adametz je predložio da se u procesu križanja sa domaćom bušom koristi današnje sivo alpsko govedo, koje je takođe sitnije građe od drugih inostranih pasmina, skromno, otporno, adaptibilno i relativno dobre mliječnosti. Preporuke Adametza su djelimično prihvaćene.

U radu na oplemenjivanju buše od 1887. godine središte uzgojnog rada je bila Stočarska stanica u Gacku. Iste godine uvezeno je 300 bikova sive alpske viptalske pasmine, koji su veličinom, tjelesnom masom i skromnošću u ishrani odgovarali gatačkom kraju. Od 1905. godine kastriraju se svi domaći bikovi bušaci, sa ciljem isključivog pripusta samo viptalskih bikova.

Poslije Prvog svjetskog rata za područje Gacka nabavljeni su bikovi montafonskog goveda. U ovom procesu značajnu ulogu je odigrala Stočarska stanica u Gacku, putem koje se kasnije vršila i edukacija stočara. Naime, mladi stočari su se 3 godine besplatno edukovali (teoretski i praktično) uz uslov da nakon školovanja otvore govedarsku farmu i edukuju stočare u svom selu.

Gatačko govedo je 1950-ih godina činilo 90% cjelokupnog fonda goveda ovog regiona. Rasa se kasnije proširila i na područje Crne Gore, Dalmacije i sjeverno preko Kalinovika sve do Sarajeva.

Područje uzgoja gatačkog goveda je širi region opštine Gacka kao i planinski region Hercegovine sa prosječnom nadmorskom visinom oko 1.200 metara nadmorske visine, sa surovom kontinentalnom klimom prosječne temperature oko 8 stepeni, sa dugom hladnom zimom i kratkim toplim ljetom, te godišnjom količinom padavina od oko 1600 mm.

Prosječan proizvodni vijek gatačkog govečeta je 8-10 laktacija(takođe ima grla i sa 15 laktacija). Proizvodnja mlijeka je oko 3.600 kg na farmi, dok kod poljoprivrednih proizvođača u vlastitom uzgoju ima i grla sa više od 4.500 kg mlijeka, sa prosjekom od 3,9% mliječne masti i 3,4 bjelančevina. Masa tijela krava je 470-500 kg, visina grebena 125 cm, dužina trupa 150 cm, prirast od 0.9 kg kod ženskih pa preko 1,2 kod muških jedinki.

Tjelesne mjere su poslednjih decenija selekcijom uzgajivača većim dijelom izašle iz svojih okvira jer su pretežno ostavljana za uzgoj naprednija grla, sa većom visinom grebena, što je čest slučaj koji se danas susreće. Vijek prvog pripuštanja kreće se od 15 do 22 mjeseca, a prosječna težina novorođene teladi je oko 35-45 kg.

Osim što predstavlja kulturno blago Republike Srpske (BiH), gatačko goveče nudi mogućnost da se od njega dobije goveče primjereno domaćim uslovima klime i hranidbenih mogućnosti, a koje se već odlikuje skromnošću, izdržljivošću i odličnim zdravljem.