Danas je Dan primirja u Prvom svjetskom ratu

Izvor: Tanjug

U zemljama pobjednicama u Prvom svjetskom ratu danas se obilježava Dan primirja, a u Srbiji to je državni praznik.

Potpisivanjem primirja 11. novembra 1918. godine okončan je Prvi svjetski rat, najrazorniji koji je svijet do tada video.

Njegovim potpisivanjem obustavljene su borbe u Prvom svjetskom ratu između zemalja Antante i Njemačke.

Ferdinand Foš, maršal Francuske, zapovjednik savezničkih snaga na Zapadnom frontu i Matijas Ercberger, koji je predvodio njemačku delegaciju, potpisali su tada primirje u željezničkom vagonu, u Frankportu kod Kompijenja, Pikardija, Francuska, u 5.45, a ono je stupilo na snagu u 11 časova, 11. novembra 1918. godine.

Prethodno, kapitulacije su potpisale nemačkih saveznice, Bugarska, Turska, Austrougarska.

Primirje je potom obnavljano do konačnog zaključenja mirovnog sporazuma u Versaju 28. juna 1919. godine.

Tokom Prvog svjetskog rata poginulo je više od 17 miliona ljudi, od čega su oko deset miliona bila vojna lica.

Srbija je imala, srazmjerno veličini zemlje i brojnosti populacije, najviše žrtava.

Prema memorandumu Delegacije Kraljevine SHS tokom Mirovne konferencije u Parizu 1919, Srbija je do oktobra 1915. mobilisala 707.343 lica, dakle 24 odsto populacije ili 40 procenata muškog stanovništva.

Prema istom izvoru, ukupni gubici Srbije bili su 1.247.435 ljudi, odnosno 28 procenata populacije iz 1914. godine. Vojnih gubitaka je bilo 402.435, a civilnih 845.000.

Prvi svjetski rat započeo je napadom Autrougarske na Srbiju, što je službeno objavljeno 28. jula 1914. Kao izgovor za napad na Srbiju službeni Beč je iskoristio pogibiju nadvojvode Franca Ferdinanda, prestolonaslednika Dvojne monarhije, na Vidovdan 1914. u Sarajevu.

Atentat u Sarajevu izvršio je Gavrilo Princip, pripadnik pokreta “Mlada Bosna”. Bila je to revolucionarna grupa opredijeljena za oslobođenje i obrazovanje zajedničke države sa Srbijom.

Izgovor za napad na Srbiju već izvesno vrijeme je tražen u vojnim vrhovima Beča i Berlina. Tragedija u Sarajevu je poslužila, kako su bili uvjereni, kao opravdanje za rat.

Srbiji je potom upućen oštar ultimatum. Iako je Vlada Kraljevine Srbije pokazala najbolju volju da izađe u susret zahtjevima Beča, odgovor službenog Beograda nikoga u Beču nije zapravo zanimao. Bila je to, vjerovali su, idealna prilika za uništenje Srbije.

Dalji tok događaja bio je međutim drugačiji od onog čemu su se u Beču i Berlinu nadali. Ono za šta se vjerovalo, makar u Beču, a će biti brz lokalni rat, pretvorilo se u veliki ratni sukob niza evropskih zemalja.

Nadalje, herojsko držanje Srbije, prethodno teško iscrpljene Balkanskim ratovima 1912/13, a posebno pobjede nad Austrougarskom na Ceru, Drini i Kolubari, zaprepastilo je tada svijet.

Rat koji je prerastao u svjetski, okončan je primirjem novembra 1918. godine, čemu je presudno doprinijela upravo Srbija probojem Solunskog fronta sredinom septembra 1918, što je za posljedicu imalo brzu kapitulaciju Bugarske, potom Turske, a zatim i Austrougarske.

Slomu Centralnih sila bitno je doprinio ulazak SAD u rat 1917. godine.  

Kapitulaciji Njemačke 11. novembra 1918. godine prethodila je kapitulacija Bugarska 29. septembra, potom Turske 30. oktobra i Austrougarske 3. novembra.

Mirovnim sporazumima koji su uslijedili karta Evrope je preoblikovana. Nestala je Austrougarska monarhija, a obrazovane su nevelike nacionalne države Austrija i Mađarska. Habzburzi su otjerani u progonstvo, a pokušaji da se vrate na presto Mađarske, narednih godina, su spriječeni.

Njemačka, u kojoj je oborena ne samo dinastija Hoencolern nego i brojne lokalne vladarske kuće, je umanjena i izgubila je sve vanevropske posjede, kolonije.

Osmanska Turska je izgubila sve posjede na Bliskom istoku, u Siriji, Transjordaniji, Mesopotamiji, Arabiji. Ubrzo potom Kemal Ataturk oborio je tamošnju monarhiju. 

U jeku Prvog svjetskog rata, revolucijama, februara (marta i oktobra) novembra 1917. nestalo je i rusko carstvo. Boljševici su potom posljednjeg monarha Nikolaja Drugog i njegovu porodicu pobili, leta 1918, u Jekaterinburgu. Sovjetska Rusija je iz rata istupila separatnim mirom u Brest Litovsku, marta 1918. kojim je Nemačka dobila ogromne teritorije na istoku, što je postalo bespredmetno porazom u Svjetskom ratu.

Na ruševinama nestalih imperija oblikovane su nove nacionalne države Čehoslovačka, Poljska, Finska, baltičke države Estonija, Letonija, Litvanija.

Francuska je ostvarila glavni nacionalni cilj povratka Alzasa i Lotaringije (Lorene). Italija, Rumunija, čak Danska su teritorijalno uvećane.

Njemačke kolonije na upravu su, kao mandatne teritorije, od strane novoobrazovanog Društva naroda, dobile Britanija (jugozapadna Afrika odnosno Namibija, Tanganjika, manji dio Kameruna i Togoa, posedi na Novoj Gvineji) i Francuska (umanjeni Kamerun i Togo).      

Japan je dobio neka pacifička ostrva i jednu enklavu u Kini, do tada nemačke posjede. Portugalija je dobila izvesna proširenja u Africi.

Prvog decembra 1918. u Beogradu je formirano Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca, od 1929. Kraljevina Jugoslavija, čime su proklamovani ratni ciljevi Srbije realizovani.

Tada, i dugo potom, smatrano je da je obrazovanjem nove zajedničke države Kraljevine SHS/Jugoslavije, nacionalno oslobođenje Srba, čemu su težile generacije, konačno ostvareno.