Borba za oslobođenje Sarajeva (2. dio)

Izvor: demossokolac.com

Tog 5. aprila 1945. godine oko 17 časova 18. hrvatska brigada predvođena Slobodanom Kezunovićem nalazila se na polaznom položaju Vučja Luka – Crepoljsko spremna za odlučan napad na grad. Njegova jedinica pripadala je III bosanskom korpusu kojim je komandovao još jedan legendarni Sokočanin general-pukovnik Pero Kosorić (1918 – 1969).

Još od prvih borbi na Romaniji 1941. godine, Pero Kosorić se isticao velikom hrabrošću zbog čega je bio jedan od najpoznatijih partizanskih boraca na Romaniji, a kasnije i jedan od najpoznatijih partizanskih komandanata u Bosni i Hercegovini. U sastav III korpusa ulazile su sledeće divizije i jedinice: 27 divizija na čelu sa komandantom general-pukovnikom Zekić Milošem (Srbin) i u okviru nje jedinice – 16. muslimanska brigada, komandant pukovnik Mićić Spaso (Srbin); 19. birčanska brigada, komandant Jovičić Ratko (Srbin); 20. romanijska brigada, komandant general major Šćepanović Radomir i 38 divizija na čelu sa komandantom general-pukovnikom Herljević Franjom i u okviru nje jedinice – 17. majevička brigada, komandant pukovnik Milinović Stojan (Srbin);18. hrvatska brigada, komandant Kezunović Slobodan (Srbin); 21. brigada, komandant Karkaš Vlatko.

Srpski narod u BiH podnio je, u Drugom svjetskom ratu, ubjedljivo najveći broj žrtava i gubitaka, 721 hiljadu izgubljenih života. Istovremeno, to znači i ubjedljivo najveći broj ljudskih života ugrađenih u pobjedu nad fašizmom i ustašama.

„Naši su borci nestrpljivo čekali kada ćemo krenuti na Sarajevo, koje je u poslednjim sunčanim zracima ležalo ispod nas. Zagrijani, radosni i borbeni jedva su čekali komandu za pokret. U svim jedinicama, kod svakog borca napetost je dostizala vrhunac. Svaki korpus, svaka brigada, svaki bataljon želio je da prvi stigne u grad. Razvilo se spontano takmičenje“ kaže dalje general Kezunović.

U ovom trenutku ostalo je oko 38.000 nacista i ustaša u Sarajevu i oni se uveliko povlače iz grada. Prije povlačenja željeli su da unište što više infrastrukture ali su ih u tome spriječili ilegalci na čelu sa Vladimirom Valterom Perićem (1919 – 1945), najvećom legendom obavještajnog rada na ovim prostorima i vođom Pokreta otpora u Sarajevu. On je sa svojim saborcima branio električne centrale, trafo stanice, fabrike, poštu, mostove itd.

Ustaški koljač Maks Luburić shvata da su jedinice Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije u potpunosti opkolile Sarajevo i u noći između 4. i 5. aprila kukavički bježi iz Sarajeva u Zagreb, avionom sa aerodroma u Rajlovcu. Pobjegao je sam sa pilotom, ostavljajući svoje ustaške odrede koljača da se sami snalaze.

Zapisi generala Kezunovića o daljim događanjima navode: „Pala je komanda za pokret. U naletu, trkom, jurila je brigada prema gradu. Desetak kilometara koji su nas dijelili od njega pretrčali smo gotovo bez daha i oko 8 sati uveče, radosni i sretni, ulazile u prve sokake i ulice, a iz grla naših boraca orila se pjesma:

>> Sarajevo čeka partizane da mu liječe od dušmana rane. <<

Kuće su se otvarale, sa svih strana trčali su prema nama sretni i nasmijani građani, obasipali nas darovima, cigaretama i nudili jela i pića. Grlili smo se i ljubili sa ljudima koje nismo poznavali i koje nismo nikada vidjeli.“

Pri ulasku u grad sreli su kurira koji ih je obavijestio da se Njemci užurbano povlače iz Sarajeva. U gradu se nalazila zaštitnica i to u bunkerima na Miljacki kod Gradske vijećnice.

„Procijenili smo da se iz tog dijela grada neprijateljska zaštitnica može povlačiti samo u dva pravca: sadašnjom Titovom ulicom ili obalom Miljacke. 17. majevička brigada sa drugom Valterom Perićem (sa njim smo se sastali u Titovoj ulici kod „Zore“ tvornice bombona) uputila se Titovom ulicom do Marijina dvora, a naša brigada dobila je zadatak da zaposjedne obe obale Miljacke. Prilikom izlaska na Obalu počelo je puškaranje na gornjem toku Miljacke. Jedan dio brigade zauzeo je položaj na lijevoj obali rijeke kod fudbalskog igrališta na Skenderiji, a drugi dio zaposjeo je na desnoj obali zgrade pozorišta, Pošte, Drugu mušku gimnaziju, Državnu štampariju, veliku zgradu u kojoj je bioskop „Tesla“, Električnu centralu i prostor tadašnjeg Cirkus-placa. Kod posjedanja zgrada borci su zauzimali položaje na prvom spratu da bi izbjegli neposredni udar iz tenkova, jer se tenkovske topovske cijevi ne mogu podići da gađaju prvi sprat zgrade pred kojom se nalaze. Na ulasku u zgrade ostavljeno je obezbjeđenje od nekoliko boraca. Jedinicama je naređeno da započnu borbu ukoliko neprijatelj naiđe, tek onda kada iz zgrade bioskopa „Tesla“, u kojoj se nalazio Štab brigade, bude otvorena vatra. Oko 10 sati noću sve je bilo spremno i za poslednju borbu u gradu. Puškaranje sa gornjeg toka Miljacke se nastavljalo. Naši su borci nestrpljivo očekivali da Nijemci na njih naiđu. Oko pola noći začuli smo zujanje motora. Po cesti, uz obalu Miljacke, nailazila je kolona kamiona i automobila prošarana sa nekoliko tenkova. Prolazili su ispod zgarde bioskopa „Tesla“. Pustili smo da jedan dio kolone prođe, onda su na njih bačene bombe i otvorena vatra iz mitraljeza i mašinki. U isti mah iz svih zaposjednutih zgrada od Pozorišta do Cirkus-placa istovremeno su bačene bombe i otvorena strahovita vatra iz mitraljeza i mašinki. Nekoliko minuta bilo je kao u paklu. Nijemci su se ogorčeno branili, pokušavali su da se probiju, a mi im nismo dali. Borba se vodila nekoliko sati. Za Nijemce je to bila borba na život i smrt. I konačno, pred zoru 6. aprila, razbijena je njemačka jedinica koja je štitila odstupnicu iz Sarajeva, ostavljajući uništene kamione, tenkove i automobile. Samo u ovoj borbi bilo je 35 mrtvih, 5 zarobljenih i veliki broj ranjenih Njemaca. Nekolicina je uspjela da se bjegom spasi iz Sarajeva, dok se jedan dio posakrivao po gradu, pa smo ih tokom dana izvlačili iz podruma, potkrovlja, šupa, itd.

Osvanuo je 6. april. Grad je bio slobodan, radostan i raspjevan. Građani i borci koji su ga oslobodili slavili su pobjedu.“

Ovde se kazivanje generala Kezunovića završava. Na dan 6. aprila 1945. godine slomljen je otpor Nijemaca i ustaša i Sarajevo je konačno oslobođeno. Jedinice III korpusa prve su ušle u grad i oslobodile ga. Na čelu čitavog III korpusa bio je naš Sokočanin general-pukovnik Pero Kosorić. Jedinice NOVJ imale su u operaciji oslobođenja Sarajeva 637 poginulih, 2020 ranjenih i 27 nestalih boraca.

Zvanična verzija događaja kaže da je Valter Perić poginuo kada je krenuo prema Električnoj centrali, od topovske granate ispaljene iz malog talijanskog tenka sa Cirkus placa. Nezvanična verzija kaže da su Valtera ubili s leđa po naređenju, jer je svojim obavještajnim radom prikupio informacije o visokim funkcionerima, koje bi ih ugrozile nakon završetka rata. Istina će, kao i mnogo puta do sad, najvjerovatnije ostati sakrivena. Ipak, naša je dužnost, a i dužnost budućih pokoljenja, da njegujemo kulturu sjećanja na ove izvanredne ličnosti, hrabre narodne heroje koji su učinili apsolutno sve moguće i nemoguće da spasu otadžbinu i narod, i zemlju oslobode okupatorskog terora. Oslobođenjem Sarajeva otpočela je poslednja bitka za oslobođenje cijele Jugoslavije, a svi mi, danas i zauvijek, možemo biti ponosni što su naši Sokočani dali ogroman doprinos ovoj sjajnoj pobjedi. Slava im!