Borba za oslobođenje Sarajeva (1. dio)

Izvor: demossokolac.com

Najsmrtonosniji, najkrvaviji i najrazorniji rat u istoriji čovječanstva, Drugi svjetski rat, odnio je više od 60 miliona života na strani Sila saveznica i više od 12 miliona života na strani Sila Osovine.

U Bosni i Hercegovini je stradalo 904.000 lica, od čega je 721.000 ubijenih Srba, 68.000 Muslimana, 24.000 Hrvata i 11.024 ubijenih Jevreja. Od 1941. do 1945. godine BiH je bila poprište najvećih i najtežih bitaka (Bitka na Neretvi, Bitka na Sutjesci), a na njenoj teritoriji vođene su i odlučujuće bitke u završnoj fazi rata. Jedna od njih je i bitka za oslobođenje Sarajeva, odnosno tzv. Sarajevska operacija.

Istaknuta ličnost ove legendarne vojne operacije bio je i čuveni Sokočanin general-major Slobodan Kezunović (1920-2006). Iako, u to vrijeme, tek dvadesetpetogodišnji mladić, već je bio komadant 18. hrvatske udarne brigade, a u sklopu 38. udarne divizije NOVJ (Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije). Prenosimo dijelove njegovih originalnih zapisa, odnosno autentična svjedočenja o oslobađanju Sarajeva.

„U borbama sa 22. njemačkom divizijom od Vlasenice do Zvornika, i oko Zvornika, u februaru i martu 1945. godine 18. hrvatska istočno-bosanska brigada imala je velike gubitke. Zbog toga je brigada ostala u Zvorniku da se odmori, sredi i popuni novim borcima i naoružanjem. Ostale jedinice naše 38. divizije pošle su odmah na Romaniju, da otpočnu borbu za oslobođenje Sarajeva.

Posle 10 dana odmora u Zvorniku, krenuli smo na Romaniju u sastav divizije svježi, odmorni, veseli i borbeni. Usiljenim maršom stigli smo za dva dana, iako je put bio dugačak oko 100 kilometara, a preko Milan planine i Romanije dubok snijeg. Posle odmora od nepuna dva dana dobili smo zadatak da zauzmemo položaje na cesti Sokolac – Sarajevo, da na tim položajima smjenimo jedinice 19. birčanske brigade.

U Sokocu se nalazio opkoljen jak garnizon Nijemaca i ustaša. To je ujedno bila i naudaljenija tačka odbrambenog pojasa oko Sarajeva.“

General Kezunović dalje navodi da su opkoljeni neprijatelji svim silama nastojali da se probiju do Sarajeva, kao i da su se vodile žestoke borbe. „Nekoliko puta su, u očajničkom pokušaju da se probiju, jurišali na naše položaje. Dešavalo se da po desetak njihovih vojnika pređe preko našeg streljačkog stroja, iza leđa naših boraca, za kojima smo trčali i hvatali ih… Borbe su bile ogorčene, bez predaha. Nijemci i ustaše su znali, ako se ne probiju, da će biti potpuno uništeni, a mi smo bili čvrsto odlučili da ih ni po koju cijenu ne propustimo prema Sarajevu.“

U generalovim dokumentima navedeno je i da su imali količinu hrane dovoljnu samo za 3 dana pa su brzo došli u težak položaj. Prvog aprila i dalje su vodili žestoke borbe, a situacija se mjenjala iz sata u sat. Čas bi oni držali neki položaj, čas bi isti prelazio u ruke neprijatelja. U tom metežu dotrčao je kurir koji ih je obavijestio da je u Šahbegovićima velika kolona Nijemaca, što je značilo da su prišli našim vojnicima iza leđa. Procjena sa terena bila je da ih ima preko 2 hiljade zbog čega je odlučeno da vojska prvo krene ka tom reonu i napadne Nijemce. U pomoć je pristiglo još bataljona iste divizije. Rano ujutro 3. aprila naši vojnici napali su neprijatelja i ubrzo razbili njemačke jedinice koje su se, bacajući oružje i opremu, dale u paničan bijeg preko Kadinog sela do Mokrog, gdje su od ranije imali utvrđene položaje. Od zarobljenih Nijemaca saznali su da pripadaju 14. puku VII SS divizije „Princ Eugen“ i da imaju zadatak da omoguće probijanje i izvlačenje opkoljenih Nijemaca i ustaša za Sarajevo. Brigada komadanta Kezunovića, kao i ostale jedinice 38. divizije odnosno III korpusa kome su svi zajedno pripadali, vodili su oštre borbe kod Mokrog narednih dana ali su Nijemci i ustaše iz Sokoca ipak uspjeli da se probiju do Sarajeva. Nakon toga, vojska NOVJ 5. aprila 1945. godine prelazi na liniju Vučja Luka – Crepoljsko brdo, polazni položaj za napad na Sarajevo.

„Pred nama je u kotlini ležalo Sarajevo. Borci su dobili kratak odmor, dok smo mi komadanti i komesari brigada dobili od Štaba divizije poslednje zadatke za napad na grad. Stajali smo na brdu, gledali Sarajevo, a komadant 38. divizije general-pukovnik Franjo Hreljević pokazivao je rukom koje će jedinice s koje strane napadati i ući u grad.“

Ovdje treba podsjetiti da je u danima pred oslobođenje Sarajeva, od 18. februara do 4. aprila takozvani ustaški bojnik, Vjekoslav Maks Luburić, samozvani pukovnik monstruozne ustaške satelitske tvorevine Nezavisne Države Hrvatske, i komadant cijelog sistema ustaških koncentracionih logora NDH, vršio najgori teror nad građanima Sarajeva. On je u Sarajevu 18. februara formirao „Prijeki ratni sud stožera pukovnika Luburića“ sa zadatkom da stvori atmosferu straha među Sarajlijama i spriječi oružanu pobunu u gradu koja bi zaustavila povlačenje njemačkih snaga od Višegrada, preko Sarajeva, prema Bosanskom Brodu a pred ofanzivom NOVJ. Luburić je uzurpirao nekoliko zgrada i vila u Sarajevu i u njima napravio mučilišta i stratišta građana Sarajeva. Dan i noć svirala je preglasna muzika kako bi se prikrili užasni jauci i krici žrtava. Najgora zvjerstva izvršena su u vili „Berković“. Tamo su podrumske prostorije bile prekrivene potocima zgrušane krvi, a ljudi su ubijani na najčudovišnije, normalnom čovjeku nezamislive načine. Pronađeni su kazani za kuvanje živih ljudi, pegle kojima su pekli žrtve, mesarske čengle, bodeži i različita sječiva, razna klješta, čekići, itd. Leševi žrtava bili su do te mjere unakaženi u ovim divljačkim krvavim orgijama, da su bili potpuno neprepoznatljivi. Neke od žrtava porodice su prepoznale po odjeći.

Da bi još više zastrašili stanovništvo, ustaše su u noći između 27. i 28. marta 1945. godine objesili 55 građana na Marindvoru, po banderama i drveću od Fabrike duvana do Zemaljskog muzeja.

Luburić i njegove ustaše su u svom bestijalnom piru ubili 783 osobe čiji su leševi pronađeni, i pretpostavlja se preko 400 lica koja nikad nisu nađena. Na ove zločince i okrutne manijake, plus SS-ovce i ostale vojne snage nacističke Njemačke kreću jedinice Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, među kojima i brigada pod komandom našeg Sokočanina general-majora Slobodana Kezunovića.

NASTAVIĆE SE…

(NASTAVIĆE SE…)