Srpska Lazarica – skoro 150 godina svjedok istorije Sokoca
Izvor: gradistocnosarajevo.net
Crkva Svetog Ilije na Sokocu građena je od 1876. do 1882. godine, iako je, prema kazivanjima Rista Čajkanovića, jednog od prvih učetelja Srpske škole u Sokocu, gradnja hrama počela 27. juna 1873. godine.
Prvo osvećenje crkve Svetog proroka Ilije u Sokocu obavio je mitropolit Dabrobosanski Sava Kosanović. O samom činu osvećenja postoji sačuvan dokument napisan 5. avgusta 1881. godine. Autor Miloš Martinović opisao je dolazak mitropolita Dabrobosanskog Save Kosanovića, koga je, kako stoji u tom tekstu, u Sokocu dočekalo između osam i deset hiljada ljudi.
O samom osvećenju Martinović je napisao:
„Narod bijaše, čuvši glas zvona, veoma dirnut, jer sa malim iznimkama bijaše ih najviše koji u svom životu nikada bistre zvukove zvona čuli nisu…“
Živopis i ikone u crkvi uradio je između dva rata slikar Roman Petrović. Aprila meseca 1941. godine crkvu su bombardovali njemački avioni, a u požaru je stradao živopis i ikonostas sa crkvenim inventarom. Istovremeno, ustaše su u parohijskom domu uništile crkvenu arhivu. Zbog ustaškog terora sveštenici i mnogi vjernici su napustili parohiju i sklonili se u Srbiju.
Po završetku rata, parohijani su se vratili na zgarišta svojih domova. Vratio se i sveštenik Veljko Mijatović, koga su streljali partizani 1946. godine.
Drugi sveštenik Miloš Jevđević je napustio svešteničku službu, pa je parohija ostala bez stalnog sveštenika. Od 1946. do 1949. godine komunističke vlasti su pretvorile crkvu u žitni magacin.
Protojerej Dragoljub Savić iz Sarajeva je od 1949. do 1967. godine opsluživao parohiju ali mu vlasti nisu dozvolile da vrši bogosluženja. Dolaskom jereja Milosava Vidakovića za stalnog paroha 1967. godine situacija se promenila. Obnovljena je crkva i parohijski dom.
Malo osvećenje crkve izvršio je na Pokrov 1971. godine mitropolit Dabrobosanski Vladislav.Za proslavu stogodišnjice crkve na pod su stavljene keramičke pločice i urađen je nov ikonostas. Ikonostas od javorovog drveta izradio je Milivoje Rudović, duborezac iz sela Jelovci kod Han Pijeska. Ikone na platnu je izradio Dragoslav–Pavle Aksentijević, akademski slikar iz Beograda. Novi ikonostas je osvetio mitropolit Vladislav 1981. godine.
Tokom rata u BiH 1992. godine umro je mitropolit Vladislav u izbeglištvu u Srbiji. Za mitropolita Dabrobosanskog izabran je episkop Dalmatinski Nikolaj (Mrđa).
Zbog ratnog stanja mitropolit Nikolaj je privremeno prenio sjedište Mitropolije na Sokolac, a time je crkva Sv. proroka Ilije postala saborna.
Odlukom mitropolita Nikolaja, crkva Sv. proroka Ilije nazvana je Romanijska Lazarica. Od tada, u nedjelju po Vidovdanu, na nivou eparhije, kod crkve se održava duhovni sabor posvećen Vidovdanu.
Crkva je pod zaštitom Zavoda kulturnih dobara Republike Srpske.
