Istorija sarajevskih Srba – viševjekovno trajanje i zatiranje

Izvor: Srna

Čitava istorija srpskog naroda na prostoru Sarajeva mogla bi se sažeti u rečenicu da je to bio jedan veoma dugi, viševjekovni kontinuitet trajanja i zatiranja, koje je vrhunac dostiglo u posljednjoj deceniji 20. vijeka, izjavio je Srni dekan Filozofskog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu Draga Mastilović.

Mastilović objašnjava da, koliko dugo Srbi traju na ovim prostorima, toliko traju i nastojanja da se oni, ako ne sasvim zatru, barem svedu na mjeru i prostor koji drugima odgovara.

– Ono što se desilo sarajevskim Srbima u poslednjoj deceniji 20. vijeka predstavlja vrhunac procesa zatiranja i to ne samo fizičkog već i ekonomskog, kulturnog, duhovnog, istorijskog, da bi se to na kraju pretvorilo u zatiranje pamćenja i prava na pamćenje, koje na žalost i danas traje – pojašnjava Mastilović.

Prisjećajući se tragičnog egzodusa sarajevskih Srba nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, koji je počeo 22. februara 1996. godine, Mastilović kaže da to predstavlja vrhunac stradanja i zaokruživanje procesa zatiranja Srba u Sarajevu.

Oni su, ističe, preko noći postali beskućnici u svom gradu i krenuli u izbjeglištvo i rasijanje širom svijeta, ostavljajući ne samo svoju imovinu već i grad koji su vijekovima gradili.

Samo grobove najmilijih Srbi nisu ostavljali, njih su nosili sa sobom, kao siguran znak i zavjet da se u taj grad više nikada neće vratiti.

– Očigledno je da fizički progon sarajevskih Srba više nije dovoljan i da sada Srbe treba izbrisati u potpunosti iz istorijske svijesti tog grada, zatirući im čak i pamćenje, ali i pravo na pamćenje. Zbog toga je i svaki ćirilični natpis u Sarajevu trn u oku tvorcima novog `multietničkog` Sarajeva uređenog po principima `Islamske deklaracije` – tvrdi Mastilović

Zbog toga su, upozorava, i srpska Saborna crkva u Sarajevu i Mitropolitski dvor smješteni u Ulici “Zelenih beretki” umjesto da budu u Ulici “Mitropolita Petra Zimonjića”, koga su ustaški zločinci upravo s tog mjesta odveli na gubilište.

– Zbog toga su i srpski antifašisti protjerani iz naziva sarajevskih ulica. Zbog toga se uništavaju i skrnave srpski spomenici i spomen ploče – napominje Mastilović.

Sarajevo nije bilo opsjednut, nego podijeljen grad

Prema njegovim riječima, Sarajevo u ratnom periodu uopšte nije bio opsjednut već podijeljen grad, u čijem muslimanskom dijelu je postojao čvrst unutrašnji obruč koji nije dozvoljavao civilima da napuste dijelove grada pod kontrolom muslimanskih snaga

– Grad je bilo nemoguće napustiti zbog tog unutrašnjeg obruča, a ne zbog srpske `opsade`. S druge strane, da je na bilo kojoj tački popustila odbrana Sarajevsko-romanijskog korpusa i da je više destina hiljada muslimanskih vojnika provalilo iz Sarajeva, ne samo da je pitanje da li bi išta živo srpsko ostalo do Drine, već i da li bi danas uopšte postojala Republika Srpska – smatra dekan Filozofskog fakulteta Pale, uvaženi istoričar.

Za Mastilovića je nesporna činjenica da je srpsko civilno stanovništvo masovno terorisano u dijelovima grada pod kontrolom muslimanskih snaga – zatvarano, mučeno, prebijano, silovano, ubijano, logorisano, prisiljavano na kopanje rovova i druge teške fizičke poslove, sistematski zastrašivano i progonjeno.

Osim toga, ističe, ne treba izgubiti iz vida ni to da je srpsko civilno stanovništvo terorisano i u dijelovima grada pod kontrolom Vojske Republike Srpske, najviše snajperskom i artiljerijskom vatrom iz dijelova grada pod kontrolom muslimanskih snaga, a na kraju i NATO bombama.

Prema njegovim riječima, ni bjesomučni medijski rat koji je vođen protiv Srba još nije ni približno ispričana priča.

– Na primjer, koliko je silovanih Srpkinja u Sarajevu moralo potpisati izjavu da su ih silovali Srbi, da bi im doktori uopšte izvršili prekid trudnoće koja je došla kao posljedica silovanja. Ili, postavljanje artiljerijskih oruđa tik uz škole, bolnice, vrtiće i druge objekte odakle su gađani položaji VRS da bi se uzvratna artiljerijska vatra mogla objaviti svjetskoj javnosti kao napadi `agresora` na civile u `opsjednutom` Sarajevu – zaključuje Mastilović.

Srbi nisu agresori, samo su čuvali svoja vjekovna ognjišta

Predsjednik Skupštine Organizacije vojnih starješina Republike Srpske pukovnik Blagoje Kovačević kaže za Srnu da borba srpskog naroda devedesetih godina nije bila samo oružana za odbranu prostora već je to bilo i dokazivanje da je riječ o prostorima na kojima su Srbi živjeli vjekovima.

Zbog toga, kaže, ali i mnogo čega drugog, poput floskule da su Srbi agresorski narod, sarajevskim Srbima je veoma teško pada odluka iz Dejtona o sudbini odbranjenih teritorija na području Sarajeva, pa su organizovali brojna protestna okupljanja.

On je podsjetio da je zima tih mjeseci 1996. godine pokazala svoju najsuroviju stranu, snijeg je padao svaki dan, nanosi su bili visoki, a temperataura je noću padala i ispod nule po 20 i više stepeni, tako da se egzodus sarajevskih Srba odvijao pod izuzetno teškim uslovima.

Prema njegovim riječima, traženje novog doma širom Republike Srpske bilo je “svojevrsno magnovenje, košmar i, gotovo, biblijska seoba”, a mnogima je to bio drugi egzodus, jer su na početku rata ili za vrijeme ratnog sukoba, već jedanput napustili svoje domove i imovinu.

– Neki su svoje tragično putešestvije nastavili i završili u Srbiji, ali i Evropi, SAD, Kanadi, Australiji, daleko od ognjišta i rodne grude – naveo je jedan od ratnih komandanata Vojske Republike Srpske na ovim prostorima.

Egzodus sarajevskih Srba – biblijska seoba

Kovačević je podsjetio da su tokom egzodusa sarajevskih Srba najpotresnije scene bile seobe posmrtnih ostataka srpskih boraca, jer su ponosne srpske porodice odlučile da ekshumiraju svoje mrtve i prenesu ih u Republiku Srpsku.

Tri i po godine uspješne odbrane Ilidže, Ilijaša, Hadžića, Grbavice i dijelova opština Novi Grad i Centar, pogibija, ranjavanja, gubitka imovine, a potom priudnog izbjeglištva, sarajevskim Srbima djelovalo je kao uzaludna žrtva, ali i nemonovna sudbina, kaže Kovačević.

Predsjednik Odbora za zaštitu prava Srba u FBiH Đorđe Radanović rekao je ranije Srni da je Dejtonskim sporazumom 1995. godine okončan rat BiH i da je dogovoreno da se područje Sarajeva, koje je do tada bilo u sastavu Republike Srpske preda u nadležnost FBiH.

To se odnosilo na opštine Ilijaš, Ilidža, Vogošća, Hadžići, naselja Grbavica, Nedžarići…

– Pred ulazak federalne policije u ova naselja i opštine, /tadašnji muslimanski lider/ Alija Izetbegović izjavljuje da mogu ostati oni koji nisu okrvavili ruke i nisu učestvovali u `pobuni`. Šta to znači? Da mogu ostati žene i djeca, a muškarci ne mogu? – kaže Radanović.

Prema njegovim riječima, prva opština koja je prešla u nadležnost FBiH je Vogošća, a to se desilo kada je federalna policija ušla u ovu sarajevsku opštinu, 22. februara 1996. godine.

“Mirna reintegracija” – maska za protjerivanja Srba iz Sarajeva

Radanović je istakao da je upravo “reintegracija” vođena tako da se otjera srpsko stanovništvo zaslužna za to što Srbi nisu ostali u Sarajevu.

– Nažalost, bošnjački političari su uvijek mudro predstavnicima diplomatskih misija montirali priču da su se Srbi organizovali da idu iz Sarajeva. Srbi se jesu organizovali da idu, ali tek onda kad su im Bošnjaci rekli da to moraju da učine – naglašava Radanović.

Ako je federalni ministar unutrašnjih poslova naredio srpskom predsjedniku opštine da mora odmah da ide iz Vogošće, Radanović smatra da pametnom ne treba puno da shvati šta je bio cilj Bošnjaka.

Prema istorijskim podacima i zvaničnim dokumentima, egzodus sarajevskih Srba, koju u FBiH nazivaju “mirnom reintegracijom”, počeo je 17. februara 1996. godine, na pravoslavni praznik Zadušnice, jer je planirano iseljavanje Srba sa ovih područija trebalo da bude 19. marta 1996. godine.

Međutim, strani mirovnjaci iz snaga IFOR-a dijelili su letke, da je taj rok pomjeren za 23. februar, odnosno mjesec dana ranije od dogovorenog.

Osim toga što su srpski civili morali da spakuju najnužnije stvari i krenu u neizvjesnost, mnogi stanovnici Ilijaša, Grbavice, Hadžića, Vogošće i sarajevske opštine Centar krenuli su da otkopavaju posmrtne ostatke svojih pokojnika, ne želeći da muslimanski vandali skrnave grobove njihovih najmilijih.

Poseban problem predstavljala je upravo činjenica da su takozvane međunarodne institucije naglo odlučile da muslimanske vlasti preuzmu srpske opštine mjesec dana prije predviđenog roka, što je dodatno ubrzalo ionako veliku tragediju sarajevskih Srba.

Srpsko Sarajevo predstavljalo je jedinstven slučaj u bivšoj BiH po tome što se Dejtonskim sporazumom od više od 150.000 ljudi koji su odbranili svoj grad zahtijevalo da u miru pristanu na vlast ratnih protivnika.

Između dejtonskog i pariskog samita, sarajevski Srbi su referendumski odbacili diktat da moraju prihvatiti muslimansku vlast, ostati u FBiH i biti šerijatski ozakonjeni.

Međutim, pariski skup, održan 14. decembra 1995. godine, osim ceremonijalnosti i protokolarnosti, nije se ni osvrnuo na demokratski izraženu volju naroda Srpskog Sarajeva.

Međunarodna zajednica je tada saopštila da će 23. februara policija muslimansko-hrvatske federacije ući u Vogošću, Novi Grad i Centar, 29. februara u Ilijaš, 6. marta u Hadžiće, 12. marta na Ilidžu i u Trnovo, a 19. marta u Novo Sarajevo i Stari Grad.

Prema popisu iz 1991. godine, u Sarajevu je živjelo 157.000 Srba.