Odlazak Keneta Kaunde, posljednjeg velikog lidera Nesvrstanih

Izvor: Tanjug

Maja 1980. godine u holu Skupštine tadašnje Jugoslavije, prilikom odavanja pošte nad odrom dugogodišnjeg predsjednika jugoslovenske države Josipa Broza Tita, šef države koji je, sasavim neuobičajeno, neskriveno plakao bio je Kenet Kaunda, predsjednik Zambije.

Kaunda je rođen aprila 1924, u varošici Činsali, na sjeveroistoku tadašnje Severne Rodezije, u porodici nastavnika, hrišćanskih misionara.

Otac, rođen u susednoj Njasi, današnjem Malaviju, bio je nastavnik i prezbiterijanski sveštenik.

U vrijeme njegovog rođenja ta zemlja je bila protektorat pod imenom Britanska centralna Afrika, da bi 1907. bila preimenovana u Njasaland.

Ova činjenica stvaraće docnije povremeno neugodnosti Kenetu Kaundi, prozivanom zbog fakta da nije Zambijac porijeklom.

Školovao se u tadašnjoj Sjevernoj Rodeziji, da bi potom radio kao učitelj u Lubvi, nedaleko od rodnog Činsalija, u Mufuliri, u središtu Koperbelta, na samoj granici s belgijskom Katangom, najuznijom provincijom Konga, kao i u rudnicima u Južnoj Rodeziji, sjeveroistočno od Solzberija, današnjeg Hararea. Na samom početku pedesetih Kaunda se posvećuje socijalnom radu, a zatim i politici.

Od 1953, Kaunda se kao organizacioni sekretar Afričkog nacionalnog kongresa, partije koja se zalaže za oslobođenje, nalazi u Lusaki.

Godine 1958, osniva Zambijski afrički nacionalni kongres (ZANC).

 Već naredne godine osuđen je na devet mjeseci robije.

Oslobođenju Zambije oktobra 1964. najviše su doprinijele međunarodne okolnosti.

Pošto su se tokom 1960, poznate kao – Godina Afrike – osamostalile brojne zemalje, postalo je jasno da je Zanimljivo je da je Kenet Kaunda 1960. posetio Martina Lutera Kinga u Atlanti, u Džordžiji.

Nenasilni otpor za koji se King opredijelio ubrzo je primjenjen u tadašnjoj Sjevernoj Rodeziji.

Već 1962. Kaunda postaje ministar za lokalnu upravu i socijalnu politiku, poslije uspeha njegove Ujedinjene partije nacionalne nezavisnosti (UNIP).

Janura 1964, kada je nezavisnost već bila na dohvat, Kaundina UNIP osvaja većinu na izborima.

Otuda je oktobra 1964, pošto je Zambija postala suverena džava, Kenet Kaunda postao njen prvi predsjednik. Na toj poziciji nalazio se do novembra 1991. kada je poražen na izborima.

Iako su njegovi poštovaoci isticali da je bio među rijetkima u Africi koji su dozvolili mirni transfer vlasti na izborima, stvar ipak nije tako jednostavna.

Godine 1968. zabranio je sve političke organizacije osim njegove vladajuće UNIP, i bez ikakve dileme vladao je autoritarno.

Primjer šefa države koji se zaista sam povukao na vrijeme i vrlo mudro, imao je u susjedstvu.

Bio je to Džulijus Njerere, lider Tanzanije.

On se sa mjesta predsjednika povukao 1985, nadgledajući sasvim odmjereno proces dalje tranzicije moći. Njerere, kako su ga nazivali – Afrički Sokrat, prevodilac Šekspira i autor retko mudrih politikoloskih dela, bio je, razumije se, sasvim jedinstvena ličnost.

Kaunda, međutim, koji je jedva dozvolio višestranačke izbore, pod uticajem talasa promena koji je 1989. zahvatio mnoge zemlje od Istočne Evrope, pa do juga Afrike i doveo čak i do pada aparthejda, dugo je zapravo bio neomiljen.

Ali je zato danas ponovo prihvaćen kao svojevrsni – otac nacije.

Izbori koje je organizovao 1978, 1983, kao i 1988. bili su, razumije se, lišeni ozbiljnih protivkandidata.

U spoljnoj politici, dosljedno se držao politike nesvrstavanja i bio je predsedavajući tog Pokreta od 1970. do 1973, pošto je Treća konferencija nesvrstanih odžana u Lusaki 1970.

Valja pomenuti da je za taj skup većinu objekata, uključujući i kongresni centar i prostore za smještaj brojnih gostiju, izgradila Jugoslavija u sklopu velikodušne politike pomoći nesvrstanima.

Privredna saradnja je potom nastavljena na realnijim osnovama.

Pošto je nacionalizovao rudnike bakra krajem šezdesetih, Kaunda se u ekonomskoj politici znatnim dijelom oslanjao na Kinu.

Upravo su Kinezi izgradili željeznicu koja je povezala luku Dar es Salam u Tanzaniji sa Zambijom.

Tazara sistem pušten je u rad 1975. godine, I tada je bio bukvalno dragocen za Zambiju.

Danas je međutim uglavnom zapušten.

Pomagao je brojne pokrete za oslobođenje u susjednim zemljama, poput onih koji su se protivili rašističkoj vladi Jana Smita u Rodeziji, kolonijalnim upravama u Angoli, Mozambiku, Namibiji (Jugozapadna Afrika), i razume se režimu aparthejda u Južnoj Africi. Ali je i taktizirao i stalno se nudio kao posrednik i u Rodeziji i u Južnoj Africi.

Takva politika imala je izvjesnog uspeha, iako Zambija nikada nije došla do tako viskog nivoa ekonomske saradnje sa režimom aparthejda kakav je recimo negovao Hastings Banda u Malaviju.

Od čega je ta zemlja zaista imala znatne ekonomske koristi.

Kako bilo, Kaunda se sastajao s čelnicima Južne Afrike, Vorsterom, kao i sa Piterom Botom, i pored zgražavanja pojedinaca.

Uostalom, čak i u vrijeme najstrožeg aparthejda, stotine hiljada radnika odlazilo je u Južnu Afriku iz susjednih, suverenih, zemalja, u potrazi za kakvim – takvim poslom.

Poslije žestokih protesta protiv Kaundine vlasti u Lusaki ljeta 1990, kada je spriječen i pripremani državni udar, pristao je na višestranačke izbore 1991, i tada je poražen.

Kaundina teza je, inače, bila da u zemlji u kojoj žive 73 etničke grupe (plemena, narodi) i u kojoj se govori 20 do 30 jezika, (lingvisti se spore koliko ih je) klasičan višepartijski sistem može da dovede samo do potpunog haosa. U čemu razumije se ima logike.

Njegova tehnologija vlasti, bila je inače osobena i neudobna za bliske saradnike.

Kako bi predupredio eventualne zavjere, valjda poučen onim što je vidio u susjedstvu, Kaunda je stalno rotirao svoje saradnike.

Nije se znalo koliko traje koji mandat.

I pokazalo se, dok nisu dunuli novi „vetrovi promena“ na samom kraju osamdesetih, poslije onih prvobitnih 1960, Kaundina pozicija je bila stabilna.

Iako izvjesno vrijeme neomiljen, u jednom periodu su mu čak oduzeli državljanstvo krajem devedesetih, što je pravdano mjestom rođenja oca, u susjednom Malaviju, Kaunda je ipak ovaj svijet napustio kao neprikosnoveni otac zambijske nacije.