Badnjak: Značaj i običaji kod pravoslavnih Srba

Izvor: Sputnjik

Kod pravoslavnih Srba drvena oblica koja se obredno nalaže na vatru domaćeg ognjišta na Badnje veče naziva se badnjak. Drvo za badnjak koje porodice unose u dom je najčešće mladi cer koji se ritualno sječe u rano jutro Badnjeg dana. Sječenje, priprema, unošenje i slaganje izvodi se kroz veći broj složenih obreda, koji se razlikuju u zavisnosti od dijela zemlje.

Prema badnjaku se pravoslavni vjernici odnose kao prema božanstvu – prinose mu žrtve u vidu žita, vina i meda i pozdravljaju ga. Badnjak se ritualima ne vezuje samo za Badnji dan, već on ponegdje gori i na dan Božića, kada položajnik udara po njemu žaračem ili granom, prizivajući tako sreću i napredak porodice – da budu jednaki kao varnice.

Paljenje badnjaka obavlja se u znak sjećanja na vatru koju su vitlejemski pastiri naložili u pećini u kojoj se rodio Isus Hrist ne bi li na taj način zagrijali novorođenče i njegovu majku.

U današnje vrijeme, kada vjernici najčešće nemaju mogućnost da u kući zapale vatru, badnjak se uglavnom koristi za ukrašavanje doma na Badnji dan.

Loženje badnjaka

Ponegdje se vjeruje i da je naložen badnjak simbol krsta na kome je Isus razapet, a toplina vatre simbolizuje spasenje ljudskog roda do kog dolazi zahvaljujući Hristovoj žrtvi.

Filolozi, istoričari religije objašnjavaju da je ovaj običaj nasljeđe stare slovenske vjere, prenijete u hrišćansku eru Srba. Badnjak, po tom tumačenju, predstavlja božanstvo koje umire spaljivanjem, a potom vaskrsava, a kojem se molimo i pružamo žrtvu da bismo zauzvrat dobili plodna polja, zdravlje i sreću. Vatra simbolizuje svjetlost Sunca, koje pruža život i trebalo bi da bude blagonaklono prema vjernicima i u narednoj godini.

Drveće iz roda hrastova, koje se najčešće bira za badnjak, u staroslovenskoj religiji je bilo jedno od najobožavanijih, povezano s Perunom, bogom munje i groma.

Običaj loženja badnjaka se odvija na javnim mjestima odnedavno iako mnogi vjeruju da je riječ o staroj tradiciji, a rođen je među vojnicima koji su ih ložili u kasarnama. Štaviše, u Kraljevini Jugoslaviji je ta tradicija standardizovana kao vojna ceremonija s badnjakom, a to je sve trajalo do izbijanja Drugog svetskog rata, piše Nacionalna geografija.

Posljednjih decenija, badnjak ima značajnu ulogu u obelježavanju Božića i Badnjeg dana kada je reč o proslavljanju u organizaciji Srpske pravoslavne crkve i lokalnih zajednica. Na Badnji dan vernici svečano sjeku i nose badnjak do hrama, u čijoj se porti on slaže, što je praćeno blagosiljanjem sveštenika. Na kraju ove svečanosti, vjernici okupljeni oko vatre posmatraju vatru badnjaka…