Posljednji let za Sarajevo-priča o Stevanu Popovu

Autor: FILTER/O.B.

Prije par dana, načelnik opštine Istočno Novo Sarajevo Ljubiša Ćosić, predložio je da se novi park nazove “Park velikana”. Tom prilikom naveo je 9 ličnosti čije će se biste nalaziti u parku. Sve poznata i priznata imena iz različitih istorijskih perioda, ali na jedno ime većina zastane na prvu.

–Stevan Popov? Popov, to onaj što su Džejms Bonda snimili po njemu? Nije taj? Pilot? A da, čuo sam nešto o njemu.

Ko je Stevan Popov čija će bista biti postavljena u „Parku velikana“ u Istočnom Novom Sarajevu?

Letenje u krvi

Da je Steva bio Amer, napravili bi već brdo filmova o njemu. Umjesto toga, Stevan Popov koji je 23 godine bio je pilot JAT-a, a jedno vrijeme nosio i titulu rezervnog oficira JNA, nije dočekao da ode onako kako dolikuje jednom heroju.

Stevan Steva Popov, kapetan instruktor “JAT-a”, bio je rezervni vojni pilot, sportista, svestrani i angažovani vazduhoplovac. Rođen je 12. juna 1945. u Izbištu, u okolini Vršca. Sa šesnaest godina se prijavio za jedriličarski kurs. Iako mu vazduhoplovni počeci nisu bili obećavajući (na prvom letu uništio je jedrilicu), nije odustao i upornošću, voljom i ljubavlju prema avijaciji, uspio je da dostigne najveće visine i domete.

U Vršcu je završio kurs za motornog pilota i kao jedan od najboljih 1965. otišao u Školu rezervnih oficira u Zadru. Poslije armije školovanje je nastavio u Pančevu, odakle je cijela eskadrila prebačena u Mostar, radi snimanja filmskog ratnog spektakla “Sutjeska”.

U “JAT” je došao 1972. godine sa već stečenim letačkim stažom u aero-klubu i privrednoj avijaciji. Saobraćajnu karijeru je započeo na “karaveli”, i to kao flajt – inženjer, potom se školovao za kopilota na istom avionu, a kasnije je kao kopilot letio na “Boingu B-707”. Godine 1979. stekao je zvanje kapetana na avionu DC-9, a januara 1987. postaje i kapetan na “B-737-300”. Aprila iste godine imenovan je za zamjenika direktora „Letačke operative“ i istovremeno za v. d. direktora ovog “Jatovog” OOUR-a.

Posljednji let za Sarajevo

Početkom devedesetih godina prošlog vijeka, kada su ratovi zahvatili prostor bivše Jugoslavije, i kad je pored svih vazduhoplovnih vještina trebalo pokazati vojničku smjelost i pronicljivost, i iznad svega veliko čovjekovoljublje, Steva Popov je baš tada dokazao veličinu svog plemenitog srca. Kao jedan od nekolicine “JAT-ovih” pilota, koji su kao rezervisti bili u Jugoslovenskom ratnom vazduhoplovstvu, letio je na zapljenjenom avionu “B-707” – poznatom kao “kikaš” i učestvovao u evakuaciji civila, vojnika i opreme sa aerodroma u Puli, Zadru, Banjaluci, Bihaću i Sarajevu.

Samo u toku jednog dana “JAT-ovi” piloti su imali šesnaest letova između aerodroma Batajnica i Sarajevo i obratno i prevezli oko 4.000 ljudi.

Među tim pilotima bio je i Steva Popov koji je tokom operacije evakuisao 40.000 ljudi iz Sarajeva za Beograd. U danu se vraćao po pet, šest puta u pakao Sarajeva, čak i po mraku. Na pistu je slijetao prema obrisima okolnih brda i sjećao se ljudi koji su sjedili na podu, sabijeni kao sardine, ali zahvalni što su pobjegli daleko od rata.

Dvije najupečatljivije priče iz evakuacije civila iz Sarajeva 1992. godine su o djeci.

U prvoj, Steva Popov je, u opštem metežu, u pristanišnoj zgradi aerodroma u Sarajevu, ugledao dvoje djece, pritiješnjene gomilom uza zid. Dječak, desetogodišnjak, držao je u jednoj ruci kartonski koferčić a drugom je obgrlio nekoliko godina mlađu sestru. Kada je saznao da su ostali bez roditelja, poveo ih je u avion, koji je već bio pun, i uz prijetnju obezbeđenju koje je kontrolisalo ulazak u “Boing”, uspio da ih uvede i doveze do Beograda.

Ništa manje nije bila dramatična priča o ženi sa dvoje djece, koja je u opštoj gužvi na sarajevskom aerodromu uspjela da dođe do aviona, i tek kad je stigla u Beograd, shvatila je da joj nema jednog djeteta. Steva Popov se avionom odmah vratio u Sarajevo, u prepunoj pristanišnoj zgradi našao izgubljeno dijete i odvezao ga na Batajnicu do majke.

Momo Kapor se Stevi Popovu odužio romanom “Poslednji let za Sarajevo”, u kome je veliki književnik opisao kako je to radio veliki pilot i još veći čovjek.

Odlazak po fudbalere u Švedsku

Rezolucijom 757 Savjeta bezbednosti UN, 30. maja 1992. godine uvedene su ekonomske sankcije prema Srbiji i Crnoj Gori. Ovom rezolucijom su sve zemlje ove međunarodne zajednice bile u obavezi da uskrate dozvole za polijetanje, prelet i slijetanje svakom vazduhoplovu SFRJ i da poslije 30. maja prekinu sve kontakte sa jugoslovenskim vazduhoplovstvom u cjelini.

Zbog istih sankcija suspendovana je i fudbalska reprezentacija Jugoslavije, koja je tek bila otputovala u Švedsku na Prvenstvo Evrope. Fudbaleri, rukovodstvo reprezentacije i novinari, morali su da se vrate nazad. I pored toga što su sankcije trebalo da stupe na snagu u ponoć između 29. i 30. maja, “JAT” je odučio da 29. maja pošalje avion u Štokholm, kako bi ih vratili u Beograd. Od Komiteta za sankcije je dobijeno odobrenje za specijalni let, JU 382/ 381. i u 10 sati prije podne avion “B-737 – 300” poletio je put Švedske. Kapetan na letu je bio Steva Popov, tada direktor Letačke operative “JAT-a”.

I, onda počinju problemi. Najprije rumunska kontrola leta nije dozvolila prelet ove zemlje. Nakom dugotrajnog i mučnog natezanja, preskočena je prva prepreka, kao i slična prepreka preko teritorije Poljske. Međutim, već u fazi slijetanja, iznad Baltičkog mora, ispred “JAT-ovog” aviona su se pojavila dva borbena aviona, sa namjerom da ih lagano usmjere ka Norveškoj. Steva, već kakav je bio, odlučuje se za najdrskije rješenje: okrenuo je avion ka njima! Nestali su istog časa.

“JAT-ov” avion je sletio na aerodrom “Arlanda”, posada je zatražila 11 tona goriva za povratak, ali je “Britiš petrol” tu narudžbinu odbio. I pored nastojanja posade, “JAT-ovog” predstavnika u Štokholmu, Ambasade i operativnog centra iz Beograda, nisu našli rješenje. To natezanje je trajalo satima, s time što je vrijeme neumitno curilo i skraćivalo mogućnost polijetanja prije stupanja na snagu sankcija.

Tada su švedske vlasti bile namjerne da zarobe avion kojim je pilotirao Popov i u kome su bili fudbalski reprezentativci, ali je Popov počeo bez dozvole da rula avion po pisti uz prijetnju da će poletjeti bez obzira što u avion nije sipano gorivo.

I, kad ja avion već trebalo da poleti, iz kontrole leta je javljeno da će ipak dobiti gorivo. Napokon, pojavila se cisterna “Britiš petrola”, ali radnici nisu htjeli da natoče gorivo. Najzad, poslije višečasovne drame i nerviranja, koje je okončano plaćanjem goriva u gotovini, na licu mjesta, dobili su gorivo i avion je mogao da poleti. U Beograd su sletjeli sat prije formalnog stupanja na snagu sankcija Saveta bezbjednosti.

Nepravda prema heroju

Nažalost, njegova vjernost prema JAT-u zanemarena je 2004. kada je proglašen tehnološkim viškom u ovoj kompaniji.

Sam Popov u jednom intervju je komentarisao ovaj postupak „JAT-a“ . „Postao sam osoba koju narod poštuje. Nepoznati ljudi i danas mi zahvaljuju na podvigu. Međutim, preduzeće “JAT” nije cenilo moj profesionalni i plemeniti podvig, a ni moje pilotsko znanje. U 2004. proglašen sam tehnološkim viškom i otpušten. Preživeo sam potom operaciju raka na desnom bubregu jer nisam planirao da umrem. Otkaz mi je teže pao od bolesti“

Nažalost, smrt Stevana Popova desila se kada to niko nije mogao da očekuje. Steva je izvršio samoubistvo 2015. u Rumi ispalivši sebi hitac u glavu, pred svojom suprugom Snežanom Jovanović Popov. Preminuo je na putu do bolnice u 68. godini. Iz braka sa prvom suprugom Dušicom Popov ima sina Stevana i ćerke Vesnu i Ivu, a sa Snežanom ćerku Jelenu.

Njegove riječi i dalje odzvanjaju poput aviona koji probija zvučni zid…

“Vrlo često dolazim prvi na avion i to jedno sat, sat i po pre putnika, pre svih… i vrlo često stanem ispod te grdosije i gledam… Razmišljam… Bože, je li moguće da je sve ovo u mojim rukama, ovo čudo, ovoliko tona gvožđa, da je to sve u mojim rukama i da to sve treba da ja držim pod kontrolom, da bude sve bezbedno i da se putnici osećaju prijatno i da ne bude straha i ako se neko plaši u avionu, da otvorim vrata, jer moja vrata od kabine su uvek bila otvorena i kod mene svaki putnik posebno, oni koje se plaše letenja, imali su priliku da dođu, da vide, da se upoznaju… Jer znate šta? Čovek se uvek plaši onoga što ne poznaje.”

O pilotskoj karijeri Steve Popova još 2000. godine napisana je i knjiga – “Prostranstvo plavo Popov Steva”, a njen autor je Miroslav Stefanović.